SİNOP GEMİ/KOTRA MAKETÇİLİĞİ
Ortaokul yıllarındaydım. Bir gün, Samsun Karayollarında İl Yolları Şefi olarak çalışan rahmetli büyük amcam Sabahattin Armaoğlu bizi ziyarete geldi. Elinde bir tekne maketi vardı. Çok iyi hatırlıyorum bu maket yaklaşık otuz cm. uzunluğunda, ahşap bir tabana oturtulmuş, lacivert ve ceviz renklerinde bir yelkenli maketiydi. Bunu Sinop’tan aldığını ve bana hediye olarak getirdiğini söyledi. Uzun yıllar boyunca bazen salonda bazen benim odamda bu maket evimizin güzel bir süsü olmuştu. Ancak geçen yıllar içerisinde taşınmalar nedeniyle bu maket yok oldu. Ne zaman ve nasıl hatırlamıyorum. Gençken bazı şeylere gereken değeri veremiyoruz anlaşılan.
Sevgili arkadaşım Rıza ile Sinop ve çevresine gezi yapacağımızı kararlaştırınca aklıma bu maket geldi ve Sinop’tan mutlaka bu maketten bir tane almam ve ayrıca bu maketçiler kimler, ne yapıyorlar incelemem lazım geldiğini hissetim. Nitekim Sinop’a gidince önemli bir zamanımı buna harcadım.
Sinop kotra veya gemi maketçiliği denilen sanat vaktiyle Sinop hapishanesinde yatan mahkumların zaman geçirmek ve faydalı bir şeyler yapmak amacıyla başlattıkları bir sanat. Geçmişi 1950 lere dayanıyor. Bu makumlardan bazıları tahliye olduktan sonra Sinop’ta kalıp bu sanatı geliştirmeye başlıyorlar. Bunların yanında yetişen çıraklar zamanla ustalaşıp bu işi yapmaya başlıyorlar.
Bugün Sinop’ta bu işi yapan üç işletme var. Bunlar Ayhan Kotra, Akmanoğlu Gemi Maketleri ve Ülgen Tekne Modelleri. Bunları üçünün de dükkanlarını gezdim. Hepsinin de Sinop sanayi çarşısı içerisinde seri imalat yaptıkları atelyeleri var ama ben bunlara gitmedim. Sebebi ise bu gibi sanat kolunun seri imalata geçmiş olması beni üzüyor, zira herhangi bir özelliği kalmıyor. Evet belki ticari açıdan, hayatta kalabilmek için seri imalat yapmak gerekiyor ama esas olan el işçiliği ile yapılan özgün modeller.
Hem Ülgen’in hem de Ayhan Kotra’nın şehir içinde küçük birer ayrı atelyesi var. Bu küçük atelyelerde bu işi seri imalat şartları dışında el ile yapan kişilerle tanıştım. Bu kişiler emekli insanlar ve bu atelyelere gelip bu sanatı icra ederek devam etmesini sağlıyorlar. Ancak bunlardan sonra ne olacak bilinmiyor. Ne kadar devam edecek, kimler devam ettirecek meçhul. Ülgen’in sahibesi Reyhan Hanım’la konuştuğumda bu iş için bir okul açıp gençleri yetiştirmek istediklerini ancak sadece üç kişinin müracaat etmesi nedeniyle vazgeçtiklerini söyledi. Ayhan Kotra’nın web sitesinde kurucusu Ayhan Usta’nın hayat hikayesindeki şu cümle bu konuda kendisinin bile fazla ümitl olmadığını işaret ediyor: “…küçük yaşta yetiştirdiğim oğlum Sinan Demir İnşallah bu sanatın ilerlemesine katkıda bulunacaktır.” Ayhan Kotra mağazasında konuştuğum görevliler de Sinan Bey’den sonra ne olacağı konusunda oldukça karamsardılar.
Bu arada nostaljik olarak amcamın bana hediye ettiği yelkenliden almak istedim. Ancak aradan geçen 40 yıl modelleri de değiştirmiş. Artık o modelden yapmıyorlarmış. Onun yerine başka modellere geçmişler. Ben de tevekkülle kabul edip kendime bir Karadeniz “Çektirme”si aldım.
Ülgen’in şehir içindeki mağazasına gittiğimde içerde üç kişi çalışıyordu. Bunlar Mehmet Emin, Dursun ve Tansel Bey’lerdi. Mehmet Emin ve Dursun Bey’ler emekli kişiler olup zaman zaman bu atelyeye gelip bu sanatı icra ediyorlar. Aynı şekilde Ayhan Kotra’nın dükkanının çaprazındaki eski atelyede – ki Ayhan Usta burada çalışırmış, artık çalışmıyor – de Murat Bey isminde emekli bir öğretmen bu işi yapıyordu. Dediğim gibi bu sanat bu gibi kişilerle devam ediyor. Belki seri imalat olarak devam eder ama o da turistik hediye olmaktan öteye geçemez. İnşallah yeni sanatçılar yetişir de Karadeniz’in bu güzel sanatı yok olup gitmez.
Aşağıdaki fotoğraflarda bu sanatı icra ettirmey çalışanlardan kesitler sunmaya çalıştım.
Kutluk Armaoğlu
Mart 2015.
NOT: fotoğraflara tıklarsanız büyük olarak görebilirsiniz.
Ülgen’in şehir içi atelyesinde çalışan Mehmet Emin ve Dursun Bey’ler
Tamamlanmayı bekleyen modeller
Boyalar, boyalar, fırçalar, fırçalar…..
Bir ceviz kabuğu ve…………………………………………. bir gemi maketi….
El yapımı İzmir kayığı
Murat Bey, Ayhan Usta’nın atelyesinde. Arkadaki raf Ayhan Usta’nın 60 yıllık rafı, içerisindeki malzemeler bile o zamandan kalma
Bir Karadeniz “Çektirme”si….